Co wydarzyło się w kwestii jakości powietrza w Polsce? Podsumowanie 2022 r.

Jakość polskiego powietrza w 2022 nadal była jedną z najgorszych w Unii Europejskiej, a okresowo polskie miasta trafiały na pierwsze miejsca w rankingu najbardziej zanieczyszczonych miast na świecie. Jednak to nie był stracony rok ? przegłosowano pierwszą w Polsce SCT w Krakowie, rosła społeczna świadomość faktu, że transport też jest składową problemu zanieczyszczenia powietrza. W 2022 zaczęliśmy ważną debatę o dieslach, a na poziomie europejskim także o nowych normach jakości powietrza.

Najważniejsze wydarzenia:

• Komisja  Europejska zaprezentowała projekt rewizji dyrektyw dotyczących jakości powietrza (AAQD).
• Kraków został pierwszym miastem w Polsce, które uchwaliło strefę czystego transportu.
• Wyznaczono datę odejścia od sprzedaży nowych samochodów spalinowych ? od 2035 r. liczba pojazdów zanieczyszczających powietrze zacznie systematycznie spadać.
• Wzrósł poziom świadomości społecznej dotyczącej negatywnego wpływu transportu na jakość powietrza, nadal jednak jest zbyt niski.
• GIOS uruchomił kolejne stacje komunikacyjne w 3 nowych miastach ? Białymstoku, Zielonej Górze i Jastrzębiu-Zdroju. Niestety w Polsce sieć stacji komunikacyjnych liczy tylko 20 stacji.

Propozycja nowych dopuszczalnych poziomów zanieczyszczeń powietrza

W październiku Komisja Europejska przedstawiła propozycję rewizji i połączenia dyrektyw dotyczących jakości powietrza (ang. Ambient Air Quality Directive). Funkcjonujące dotąd dwie dyrektywy z 2004 i 2008 r. zostaną połączone. Głównym założeniem rewizji jest dostosowanie norm unijnych do nowych wytycznych WHO w sprawie jakości powietrza opublikowanych w 2021 r. Komisja zapowiedziała stopniowe harmonizowanie norm, w propozycji nowe unijne normy dla zanieczyszczeń są mniej restrykcyjne od proponowanych przez WHO. W projekcie znalazły się także zapisy o regularnych przeglądach, które będą służyły ewentualnemu zaostrzeniu norm. Nowa dyrektywa ma także poprawić dostęp do wymiaru sprawiedliwości w sprawach związanych z jakością powietrza. Nowelizacja to krok w dobrą stronę, propozycja Komisji jest jednak mało ambitna ? normy powinny być możliwie szybko zharmonizowane z wytycznymi WHO. 

Kraków liderem walki o czyste powietrze

Pierwsza SCT w Polsce wyznacza trendy i standardy dla innych miast. Strefa w Krakowie obejmie całe miasto i oficjalnie zacznie obowiązywać od 1 lipca 2024 roku, ale realne ograniczenia wejdą w życie od 1 lipca 2026 roku. SCT to najlepszy instrument do zmniejszania emisji zanieczyszczeń powietrza z transportu. W dużych miastach pojazdy są poważnym problemem, w przypadku Krakowa odpowiadają za ok. 41% emisji zanieczyszczeń. To historyczny sukces, który otwiera nowy rozdział dla poprawy jakości powietrza w Polsce. Inne miasta z uwagą obserwowały proces uchwalania SCT ? m. in. Warszawa i Wrocław pracują nad wprowadzeniem kolejnych stref w Polsce.

Koniec z silnikami spalinowymi

Przez cały 2022 r. trwały prace nad ustaleniem wspólnego stanowiska instytucji unijnych w kwestii dekarbonizacji samochodów osobowych i dostawczych. Ostateczne porozumienie z końca października 2022 r. zakłada, że w 2035 r. producenci samochodów mają obniżyć emisje o 100% względem 2021 r. W praktyce to koniec produkcji samochodów z silnikami spalinowymi. To pierwszy, ale ważny krok na ścieżce dekarbonizacji transportu. Do poprawy jakości powietrza w Polsce jest jeszcze daleko, ale wyznaczony horyzont pozwala pozytywnie myśleć o przyszłości. Każdy nowy zeroemisyjny pojazd na drogach to mniej zanieczyszczeń z rur wydechowych.

Poziom świadomości społecznej jak transport wpływa na zanieczyszczenie powietrza

Krakowska SCT była katalizatorem do dyskusji o szkodliwej roli diesli. Fundacja w styczniu opublikowała raport pokazujący jak spaliny z silników dieslowskich wpływają na zdrowie i jakość powietrza. W 2022 r. obchodziliśmy 10 rocznicę uznania dieslowskich spalin za rakotwórcze przez WHO, jednak nadal poziom wiedzy na ten temat jest niski. Ubiegły rok minął więc także pod znakiem działań edukacyjnych i walki z dezinformacją na temat diesli.

Kończymy go w Fundacji z dobrymi humorami. Wypracowaliśmy zmianę w prawie ? od 2023 r. zaostrzą się normy przeglądów technicznych dla pojazdów z filtrami DPF ? a więc z silnikiem Diesla. Diagności będą podpinali auta pod diagnostykę komputerową i sprawdzali, czy nie wyłączono oprogramowania odpowiadającego za filtr DPF, co wskaże czy ten element nie został usunięty.

Nowe stacje kontrolujące jakość powietrza pod kątem zanieczyszczeń z transportu

GIOŚ uruchomił kolejne 3 stacje komunikacyjne. Sieć stacji komunikacyjnych wzrosła więc do 20 stacji. Niemniej nadal nie wszystkie miasta wojewódzkie mają chociaż jedną stację badającą zanieczyszczenia z transportu. Wzrost liczby stacji to jednak postęp, który warto odnotować. Dopóki sieć stacji komunikacyjnych nie obejmie największych miast, dopóty będziemy się częściowo domyślać skali problemu zanieczyszczeń z transportu w polskich miastach, zwłaszcza w zakresie tlenków azotu (NOx).

Podsumowanie

2022 był trudnym rokiem, ale cieszymy się, że kwestia zanieczyszczeń z transportu na stałe weszła do debaty o jakości powietrza. Jest oczywiście jeszcze wiele pracy, aby uświadomić wszystkim, że stare diesle niewiele różnią się pod kątem szkodliwego wpływu na zdrowie od tzw. kopciuchów, niemniej jednak pierwszy krok został wykonany.

Co przyniesie 2023 rok w temacie jakości powietrza?

Mam nadzieję, że podsumowując 2023 r. będziemy mogli cieszyć się z kolejnych SCT w polskich miastach, także tych mniejszych. Dużo uwagi skupi dyrektywa o jakości powietrza, która zdefiniuje normy, jakimi Unia będzie posługiwała się w kolejnych latach.