Diesel a środowisko i klimat

Negatywny wpływ zanieczyszczeń z transportu na zdrowie i środowisko oraz działania na rzecz obniżenia zanieczyszczeń emitowanych przez pojazdy z silnikiem wysokoprężnym są obecne w debacie publicznej od ponad 30 lat. Pojazdy z silnikiem diesla są źródłem emisji gazów cieplarnianych oraz związków, które pogarszają stan wód i gleby. Aby dążyć do założonej przez Unię Europejską na 2050 rok zerowej emisji, musimy zacząć od podstaw: wprowadzenia ograniczeń poruszania się pojazdów napędzanych dieslem.

Ograniczenia emisji zanieczyszczeń z transportu drogowego

Od lat 90. XX wieku regulacje dotyczące dopuszczalnej emisji zanieczyszczeń z transportu drogowego oraz normy jakości powietrza są wprowadzane w krajach Europy i w Stanach Zjednoczonych. Pierwsze normy emisji Euro zostały wydane w 1992 roku i od tamtej pory są aktualizowane na bardziej restrykcyjne.

Proces ten zachodzi wraz z postępem wiedzy naukowej na temat szkodliwości poszczególnych związków, które dostają się do atmosfery w procesie spalania paliw kopalnych. Pojazdy z silnikiem diesla są objęte normami Euro od początku ich funkcjonowania, zarówno z powodu wpływu zanieczyszczeń na środowisko i klimat, jak i na zdrowie ludzi.

Transport drogowy  jest istotnym źródłem emisji gazów cieplarnianych. W UE prawie 30% emisji CO₂ pochodzi z sektora transportowego, z czego aż 72% z transportu drogowego^[1]. Największym źródłem emisji CO₂ w transporcie drogowym są samochody osobowe (60%). W Polsce na 1000 mieszkańców i mieszkanek przypadają 604 samochody ? jesteśmy pod tym względem w czołówce państw UE^[2]. Potrzebujemy systemowych rozwiązań dla ograniczenia liczby diesli. W Polsce stanowią ok ? samochodów^[3], większość stanowią starsze modele emitujące szczególnie dużo gazów cieplarnianych i zanieczyszczeń, przez co dotkliwie szkodzą środowisku i pogłębiają katastrofę klimatyczną. Bez redukcji emisji w transporcie, nie będziemy w stanie osiągnąć neutralności klimatycznej.

W maju 2021 roku Komisja Europejska przyjęła plan działania UE na rzecz eliminacji zanieczyszczeń wody, powietrza i gleby. Stanowi on jeden z elementów Europejskiego Zielonego Ładu. Plan zakłada m.in. lepsze dostosowanie norm jakości powietrza do najnowszych zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia^[4].

Obecnie zeroemisyjnych pojazdów przybywa najszybciej wśród samochodów osobowych, gdzie technologia i dostępne pojazdy pozwalają już dzisiaj przesiąść się z samochodu spalinowego do elektrycznego, bez utraty komfortu korzystania z samochodu. Także pod względem kosztów ta zmiana jest już dzisiaj opłacalna, a w 2025 samochody elektryczne będą kosztowały tyle samo lub mniej od spalinowych odpowiedników.

Podobnie, chociaż wolniej, elektryfikacja postępuje w innych segmentach – lekkich samochodów dostawczych i  ciężkich samochodów ciężarowych. Więcej o scenariuszach elektryfikacji ciężarówek można przeczytać TUTAJ

Środowiskowe koszty emisji zanieczyszczeń z pojazdów z silnikiem diesla

Zgodnie z danymi UE z 2019 roku, w Polsce sprzedaje się ponad 3 razy więcej paliwa Diesel Fuel B7 (ON) niż benzyny RON 95 i 98 łącznie. W samym 2019 roku sprzedano w Polsce 20 864 700 000 litrów (17 460 000 ton) paliwa diesel^[5].

Emisja zanieczyszczeń z diesli wiąże się z obciążeniem dla środowiska i ekosystemów oraz przyspiesza zmiany klimatyczne. Prześledźmy skutki emisji konkretnych związków zawartych w spalinach z diesli dla środowiska:

?     Tlenki azotu (NOx)

Tworzą m.in. związki kwasowe, które po przedostaniu się z powietrza do wody i gleby zakwaszają je, co ma ogromny wpływ na ekosystemy. Związki kwasowe obecne w powietrzu negatywnie wpływają na rośliny, np. hamując/uniemożliwiając ich rozwój. Dotyczy to również roślin uprawnych, co przekłada się m.in. na ilość i jakość pożywienia roślinnego dla ludzi.

?     Ozon troposferyczny

Oddziałuje negatywnie nie tylko na zdrowie ludzi i innych zwierząt, ale też na zdrowie roślin. Wnika w komórki roślin i zmniejsza ich odporność na choroby, warunki atmosferyczne i aktywność owadów oraz na inne zanieczyszczenia.

Ozon troposferyczny zawarty w zanieczyszczeniach z diesla ogranicza wzrost roślin oraz ich zdolność do fotosyntezy. W dalszej konsekwencji, przewlekła ekspozycja roślin na wysoki poziom ozonu troposferycznego prowadzi do zaniku bioróżnorodności, zmian habitatu i zmian w poziomie nawodnienia gruntów^[6].

?     Cząsteczki stałe PM10, PM2,5 i mikrocząsteczki

Pył zawieszony może być przenoszony przez wiatr na długie dystanse, co sprawia, że dostają się do wód i gleby, a za ich pośrednictwem do wody pitnej i żywności. Cząsteczki stałe zakwaszają zbiorniki wodne (naturalne i sztuczne) i negatywnie wpływają na ich bioróżnorodność.

Pyły zawieszone zmieniają skład wody, czyniąc ją mniej przydatną do spożycia przez ludzi i zwierzęta oraz wykorzystania przez rośliny. Zaburzają chemiczną równowagę wód przybrzeżnych i rozlewisk, co negatywnie odbija się na ich bioróżnorodności. Związki zawarte w spalinach po przedostaniu się do wody i gleby uszkadzają rośliny, zarówno w naturalnych ekosystemach, jak i te uprawiane przez człowieka^[7].

?     Emisja gazów cieplarnianych z transportu drogowego

Wzrost emisji gazów cieplarnianych na ziemi sprawia, że większa ich ilość dostaje się do atmosfery. Staje się ona bardziej szczelna, co prowadzi do podnoszenia się temperatury na Ziemi i idących za tym zmian klimatycznych. Gazy cieplarniane emitowane przez diesle to przede wszystkim ozon troposferyczny i dwutlenek węgla. Pojazdy napędzane dieslem emitują więcej CO2, niż ich odpowiedniki w benzynie. Aż 50% diesli jeżdżących po polskich drogach diesli emituje więcej dwutlenku węgla, niż jest to deklarowane przez producentów i sprzedawców pojazdów^[8].

Wpływ diesla na środowisko – jakich rozwiązań brakuje w Polsce?

Pod koniec 2021 przyjęta została nowelizacja ustawy o elektromobilności i paliwach alternatywnych. Jest nadzieja, że strefy czystego ruchu, które mogą być wprowadzane przez samorządy lokalne na terenie gmin wpłyną na częściową poprawę jakości powietrza w miastach. Jednak to nie rozwiązuje problemu.

Brakuje w Polsce systemowych rozwiązań zniechęcających do korzystania z pojazdów z silnikami wysokoprężnymi. Najbardziej dotkliwy jest brak odpowiedniego opodatkowania ? odzwierciedlającego rzeczywiste koszty emisji zanieczyszczeń i gazów cieplarnianych przez te pojazdy ? sprawia, że diesle są sztucznie tanie w porównaniu z innymi typami napędów.

Pilnie potrzeba debaty nad zmianami podatkowymi, ale też dodatkowymi obowiązkami kontrolnymi ? dzisiaj system kontroli diesli jest  niewydolny i możliwe jest właściwe bezkarne wycinanie filtrów DPF (filtrów cząstek stałych) oraz jazda samochodami emitującymi wielokrotnie więcej substancji niż wynosi oficjalna norma emisji.

Na tym stanie rzeczy cierpimy my wszyscy i planeta. Jak najszybsze wprowadzenie ograniczeń jest konieczne, jeśli chcemy zatrzymać dalsze zmiany klimatyczne, których jesteśmy świadkami i świadkiniami. W przypadku Polski – zacznijmy spełniać obowiązujące w Europie normy i idźmy dalej, razem z resztą Europy, w stronę zerowej emisji.

Przeczytaj cały raport Polski Diesel ? analiza emisji zanieczyszczeń z transportu drogowego w kontekście zdrowia publicznego i ochrony środowiska w Polsce.