Dyrektywa AAQD ? propozycja rewizji

Udostępnij

26 października 2022 roku Komisja Europejska przedstawiła propozycję rewizji dyrektyw dotyczących jakości powietrza (ang. Ambient Air Quality Directive ? AAQD). Propozycja Komisji wyznacza nowe, bardziej restrykcyjne, limity dla szeregu substancji wchodzących w skład zanieczyszczeń powietrza, w tym pyłów zawieszonych (PM) oraz tlenków azotu (NOx). Propozycja nie harmonizuje jednak norm europejskich z nowymi wytycznymi WHO z września 2021 dotyczącymi dopuszczalnych poziomów zanieczyszczeń powietrza. Nowe, ambitniejsze normy dla zanieczyszczeń powietrza to krok w dobrą stronę, ale nie są wystarczające w świetle dostępnej wiedzy naukowej.

Na czym polega rewizja AAQD?

Zaproponowana rewizja zastępuje dwie dotychczas funkcjonujące dyrektywy (2008/50/WE oraz 2004/107/WE) upraszczając i konsolidując przepisy w nich zawarte. To pierwsza propozycja rewizji od 2008 roku. Projekt zawiera 7 kluczowych zmian.

Zaostrza normy zanieczyszczeń dla 12 substancji, w tym pyłów zawieszonych (PM) i tlenków azotu (NOx). Z katalogu zmian norm wyłączono Ozon.
Ma na celu stopniowe harmonizowanie standardów unijnych z wytycznymi WHO z 2021 r.
Nakłada na Państwa Członkowskie obowiązek dokładniejszej oceny jakości powietrza poprzez szczegółowe monitorowanie i modelowanie zanieczyszczenia powietrza.
Wprowadza cel zerowego zanieczyszczenia do 2050 r. (artykuł 1). Docelowo w 2050 r. jakość powietrza ma być poprawiona na tyle, że zanieczyszczenia nie będą stanowiły już zagrożenia dla ludzkiego zdrowia.
Harmonizuje metody i kryteria oceny jakości powietrza we wszystkich państwach członkowskich. Państwa Członkowskie będą musiały składać sprawozdania Komisji i informować opinię publiczną o wynikach corocznej oceny jakości powietrza.
Komisja proponuje większą jasność w kwestii dostępu do wymiaru sprawiedliwości, skutecznych kar i lepszej informacji publicznej na temat jakości powietrza. Przepisy zapewnią prawo do reprezentacji przez organizacje pozarządowe w ramach pozwów zbiorowych o odszkodowanie w związku z zanieczyszczeniem powietrza.
Propozycja wprowadza mechanizm regularnych przeglądów przeprowadzanych co 5 lat, które będą mogły służyć zaostrzaniu norm. Pierwszy zaplanowany przegląd ma zostać przeprowadzony w 2028 r.

Jakie zanieczyszczenia normuje AAQD

SO?,
dwutlenek azotu (NO?) i tlenki azotu (NOx);
pył zawieszony (PM??i PM??);
ozon (O?);
benzen (C?H?);
ołów (Pb);
tlenek węgla (CO);
arsen (As);
kadm (Cd);
rtęć (Hg);
nikiel (Ni);
benzo(a)piren (C??H?? lub po prostu BaP).

Dlaczego rewizja jest potrzebna?

Ostatnia zmiana została dokonana w 2008 roku, od tamtej pory zmienił się stan wiedzy naukowej dotyczącej szkodliwego wpływu zanieczyszczeń powietrza na zdrowie. Rewizja ma na celu dostosowanie prawa unijnego do nowej sytuacji.
Większość obywatelek i obywateli popiera zaostrzenie norm i bardziej ambitną politykę dot. poprawy jakości powietrza. W opublikowanym w 2022 r. badaniu Eurobarometru poparcie dla tych działań wyraża 76% badanych (średnia unijna), w Polsce ten odsetek wynosi 61%.
Gdyby nowe wytyczne WHO dotyczące jakości powietrza dotyczące drobnych cząstek stałych zostały spełnione w całej Europie w 2019 r., spowodowałoby to spadek przedwczesnych zgonów o 72% w całej Unii Europejskiej w porównaniu z poziomami z 2005 r.
Komisja szacuje, że skutki zanieczyszczenia powietrza kosztują społeczeństwo szacunkowo od 231 do 853 miliardów euro rocznie, w tym 8 miliardów euro za same utracone dni pracy.
Zła jakość powietrza powoduje ponad 300 000 przedwczesnych zgonów rocznie w całej Unii. Zgodnie z szacunkami Ministerstwa Klimatu i Środowiska w Polsce ta grupa to ok 50 000 osób

Komentarz:

Propozycję Komisji należy czytać jako próbę znalezienia złotego środka między politycznym konsensusem a stanem wiedzy naukowej. Zaostrzenie norm jest krokiem w dobrą stronę, ale daleko niewystarczającym. W obecnej propozycji normy jakości powietrza są zakładniczkami polityki, co stoi w sprzeczności z pryncypiami Unii, która opiera się na korzystaniu z wiedzy naukowej w tworzeniu regulacji dotyczących środowiska i zdrowia.
Poprawa dostępności do wymiaru sprawiedliwości, w tym w kwestii dochodzenia odszkodowań za zanieczyszczone powietrze, będzie szczególnie ważna dla Polski, gdzie sądy odrzucają skargi obywateli na nieskuteczne przepisy programów ochrony powietrza.
Propozycja nie określa konkretnych środków, które należy podjąć, określa standardy jakości powietrza, które należy osiągnąć. Państwa Członkowskie nadal będą odpowiadać za wybór środków w zakresie poprawy jakości powietrza. Rewizja dyrektywy AAQD nie będzie więc oznaczała strukturalnych zmian w polskim prawie dot. jakości i monitorowania powietrza.
Przedstawiony projekt jest mało ambitny biorąc pod uwagę koszty gospodarcze i społeczne dla Wspólnoty. W 2019 większość Europejek i Europejczyków żyło w miejscach, gdzie jakość powietrza nie spełniała norm WHO.
Rozczarowujący jest fakt, że rewizja dyrektyw nie obejmuje mikrocząsteczek PM (cząstek poniżej 1 mikrometra). W świetle dostępnych badań naukowych widać wyraźnie, że ten rodzaj zanieczyszczeń jest szczególnie niebezpieczny, a jego negatywny wpływ na zdrowie jest dobrze udokumentowany.
Zgodnie z szacunkami Komisji Europejskiej koszty osiągnięcia nowych standardów pozostaną znacznie poniżej 0,1% PKB, a korzyści dla gospodarki i społeczeństwa przewyższają koszty co najmniej 7-krotnie.
W rewizji zignorowano wpływ stref czystego transportu na poprawę jakości powietrza. To najskuteczniejszy instrument redukcji emisji zanieczyszczeń w miastach. Ich implementacja do rewizji dyrektywy byłaby kolejnym impulsem dla tworzenia SCT w Polsce.
Rada i Parlament przyjmą swoje stanowiska w sprawie rewizji do końca 3 kwartału 2023 r. Należy się spodziewać, że trilog w tej sprawie zakończy się na przełomie 2023 i 2024 r.

Więcej informacji:

Propozycja rewizji przedstawiona przez Komisję: https://eur-lex.europa.eu/resource.html?uri=cellar:2ae4a0cc-55f8-11ed-92ed-01aa75ed71a1.0001.02/DOC_1&format=PDF

Briefing Parlamentu Europejskiego dot. rewizji: https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2022/734679/EPRS_BRI(2022)734679_EN.pdf

Q&A Komisji Europejskiej dot. rewizji: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/qanda_22_6348

Jakość powietrza w Europie w 2022, Europejska Agencja Środowiska: https://www.eea.europa.eu//publications/status-of-air-quality-in-Europe-2022

[ANEKS] Trzy filary europejskiej polityki dot. jakości powietrza i rola AAQD

Europejskie regulacje dot. ochrony powietrza mają 3 główne obszary.

1. Dyrektywy AAQD. Dyrektywa 2008/50/WE z 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy. Dyrektywa 2004/107/WE z 2004 r. w sprawie arsenu, kadmu, rtęci, niklu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w otaczającym powietrzu. Docelowo zastąpione zostaną przez jedną dyrektywę dot. jakości powietrza (AAQD). Regulują podstawowe kwestie dotyczące unijnych norm zanieczyszczeń powietrza, katalog monitorowanych substancji, sposób monitorowania i raportowania jakości powietrza przez Państwa Członkowskie.

2. Drugi filar opiera się na dyrektywie 2016/2284 w sprawie zmniejszenia

Krajowych emisji niektórych zanieczyszczeń powietrza z 2016 r. (Dyrektywa NEC). Ustanawia krajowe zobowiązania do redukcji emisji dla pięciu głównych zanieczyszczeń:

PM 2,5;
dwutlenku siarki (SO?);
tlenków azotu (NOx);
niemetanowych lotnych związków organicznych (NMLZO);
amoniaku (NH?).

3. Trzeci filar grupuje kilka aktów prawnych UE regulujących zanieczyszczenie powietrza u jego źródeł:

w zakresie przemysłu – dyrektywę 2010/75/UE w sprawie emisji przemysłowych z 2010 r., dyrektywę 2015/2193 w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza ze średnich obiektów energetycznego spalania z 2015 r.; dyrektywę 2009/125/WE ustanawiającą ramy ustalania wymogów dotyczących ekoprojektu dla produktów związanych z energią z 2009 r.