Dyrektywa AAQD – propozycja rewizji

26 października 2022 roku Komisja Europejska przedstawiła propozycję rewizji dyrektyw dotyczących jakości powietrza (ang. Ambient Air Quality Directive – AAQD). Propozycja Komisji wyznacza nowe, bardziej restrykcyjne, limity dla szeregu substancji wchodzących w skład zanieczyszczeń powietrza, w tym pyłów zawieszonych (PM) oraz tlenków azotu (NOx). Propozycja nie harmonizuje jednak norm europejskich z nowymi wytycznymi WHO z września 2021 dotyczącymi dopuszczalnych poziomów zanieczyszczeń powietrza. Nowe, ambitniejsze normy dla zanieczyszczeń powietrza to krok w dobrą stronę, ale nie są wystarczające w świetle dostępnej wiedzy naukowej.

Na czym polega rewizja AAQD?

Zaproponowana rewizja zastępuje dwie dotychczas funkcjonujące dyrektywy (2008/50/WE oraz 2004/107/WE) upraszczając i konsolidując przepisy w nich zawarte. To pierwsza propozycja rewizji od 2008 roku.  Projekt zawiera 7 kluczowych zmian.

1. Zaostrza normy zanieczyszczeń dla  12 substancji, w tym pyłów zawieszonych (PM) i tlenków azotu (NOx). Z katalogu zmian norm wyłączono Ozon.
2. Ma na celu stopniowe harmonizowanie standardów unijnych z wytycznymi WHO z 2021 r.
3. Nakłada na Państwa Członkowskie obowiązek dokładniejszej oceny jakości powietrza poprzez szczegółowe monitorowanie i modelowanie zanieczyszczenia powietrza.
4. Wprowadza cel zerowego zanieczyszczenia do 2050 r. (artykuł 1). Docelowo w 2050 r. jakość powietrza ma być poprawiona na tyle, że zanieczyszczenia nie będą stanowiły już zagrożenia dla ludzkiego zdrowia.
5. Harmonizuje metody i kryteria oceny jakości powietrza we wszystkich państwach członkowskich. Państwa Członkowskie będą musiały składać sprawozdania Komisji i informować opinię publiczną o wynikach corocznej oceny jakości powietrza.
6. Komisja proponuje większą jasność w kwestii dostępu do wymiaru sprawiedliwości, skutecznych kar i lepszej informacji publicznej na temat jakości powietrza. Przepisy zapewnią prawo do reprezentacji przez organizacje pozarządowe w ramach pozwów zbiorowych o odszkodowanie w związku z zanieczyszczeniem powietrza.
7. Propozycja wprowadza mechanizm regularnych przeglądów przeprowadzanych co 5 lat, które będą mogły służyć zaostrzaniu norm. Pierwszy zaplanowany przegląd ma zostać przeprowadzony w 2028 r.

Jakie zanieczyszczenia normuje AAQD

1. SO₂,
2. dwutlenek azotu (NO₂) i tlenki azotu (NOx);
3. pył zawieszony (PM₁₀i PM₂₅);
4. ozon (O₃);
5. benzen (C₆H₆);
6. ołów (Pb);
7. tlenek węgla (CO);
8. arsen (As);
9. kadm (Cd);
10. rtęć (Hg);
11. nikiel (Ni);
12. benzo(a)piren (C₂₀H₁₂ lub po prostu BaP).

Dlaczego rewizja jest potrzebna?

1. Ostatnia zmiana została dokonana w 2008 roku, od tamtej pory zmienił się stan wiedzy naukowej dotyczącej szkodliwego wpływu zanieczyszczeń powietrza na zdrowie. Rewizja ma na celu dostosowanie prawa unijnego do nowej sytuacji.
2. Większość obywatelek i obywateli popiera zaostrzenie norm i bardziej ambitną politykę dot. poprawy jakości powietrza. W opublikowanym w 2022 r. badaniu Eurobarometru poparcie dla tych działań wyraża 76% badanych (średnia unijna), w Polsce ten odsetek wynosi 61%.
3. Gdyby nowe wytyczne WHO dotyczące jakości powietrza dotyczące drobnych cząstek stałych zostały spełnione w całej Europie w 2019 r., spowodowałoby to spadek przedwczesnych zgonów o 72% w całej Unii Europejskiej w porównaniu z poziomami z 2005 r.
4. Komisja szacuje, że skutki zanieczyszczenia powietrza kosztują społeczeństwo szacunkowo od 231 do 853 miliardów euro rocznie, w tym 8 miliardów euro za same utracone dni pracy.
5. Zła jakość powietrza powoduje ponad 300 000 przedwczesnych zgonów rocznie w całej Unii. Zgodnie z szacunkami Ministerstwa Klimatu i Środowiska w Polsce ta grupa to ok 50 000 osób

Komentarz:

• Propozycję Komisji należy czytać jako próbę znalezienia złotego środka między politycznym konsensusem a stanem wiedzy naukowej. Zaostrzenie norm jest krokiem w dobrą stronę, ale daleko niewystarczającym. W obecnej propozycji normy jakości powietrza są zakładniczkami polityki, co stoi w sprzeczności z pryncypiami Unii, która opiera się na korzystaniu z wiedzy naukowej w tworzeniu regulacji dotyczących środowiska i zdrowia.
• Poprawa dostępności do wymiaru sprawiedliwości, w tym w kwestii dochodzenia odszkodowań za zanieczyszczone powietrze, będzie szczególnie ważna dla Polski, gdzie sądy odrzucają skargi obywateli na nieskuteczne przepisy programów ochrony powietrza.
• Propozycja nie określa konkretnych środków, które należy podjąć, określa standardy jakości powietrza, które należy osiągnąć. Państwa Członkowskie nadal będą odpowiadać za wybór środków w zakresie poprawy jakości powietrza. Rewizja dyrektywy AAQD nie będzie więc oznaczała strukturalnych zmian w polskim prawie dot. jakości i monitorowania powietrza.
• Przedstawiony projekt jest mało ambitny biorąc pod uwagę koszty gospodarcze i społeczne dla Wspólnoty. W 2019 większość Europejek i Europejczyków żyło w miejscach, gdzie jakość powietrza nie spełniała norm WHO.
• Rozczarowujący jest fakt, że rewizja dyrektyw nie obejmuje mikrocząsteczek PM (cząstek poniżej 1 mikrometra). W świetle dostępnych badań naukowych widać wyraźnie, że ten rodzaj zanieczyszczeń jest szczególnie niebezpieczny, a jego negatywny wpływ na zdrowie jest dobrze udokumentowany.
• Zgodnie z szacunkami Komisji Europejskiej koszty osiągnięcia nowych standardów pozostaną znacznie poniżej 0,1% PKB, a korzyści dla gospodarki i społeczeństwa przewyższają koszty co najmniej 7-krotnie.
• W rewizji zignorowano wpływ stref czystego transportu na poprawę jakości powietrza. To najskuteczniejszy instrument redukcji emisji zanieczyszczeń w miastach. Ich implementacja do rewizji dyrektywy byłaby kolejnym impulsem dla tworzenia SCT w Polsce.
• Rada i Parlament  przyjmą swoje stanowiska w sprawie rewizji do końca 3 kwartału 2023 r. Należy się spodziewać, że trilog w tej sprawie zakończy się na przełomie 2023 i 2024 r.
  

Więcej informacji:

Propozycja rewizji przedstawiona przez Komisję: https://eur-lex.europa.eu/resource.html?uri=cellar:2ae4a0cc-55f8-11ed-92ed-01aa75ed71a1.0001.02/DOC_1&format=PDF

Briefing Parlamentu Europejskiego dot. rewizji: https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/BRIE/2022/734679/EPRS_BRI(2022)734679_EN.pdf

Q&A Komisji Europejskiej dot. rewizji: https://ec.europa.eu/commission/presscorner/detail/en/qanda_22_6348

Jakość powietrza w Europie w 2022, Europejska Agencja Środowiska: https://www.eea.europa.eu//publications/status-of-air-quality-in-Europe-2022

[ANEKS] Trzy filary europejskiej polityki dot. jakości powietrza i rola AAQD

Europejskie regulacje dot. ochrony powietrza mają 3 główne obszary.

1. Dyrektywy AAQD. Dyrektywa 2008/50/WE z 2008 r. w sprawie jakości powietrza i czystszego powietrza dla Europy. Dyrektywa 2004/107/WE z 2004 r. w sprawie arsenu, kadmu, rtęci, niklu i wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych w otaczającym powietrzu. Docelowo zastąpione zostaną przez jedną dyrektywę  dot. jakości powietrza (AAQD). Regulują podstawowe kwestie dotyczące unijnych norm zanieczyszczeń powietrza, katalog monitorowanych substancji, sposób monitorowania i raportowania jakości powietrza przez Państwa Członkowskie.

2. Drugi filar opiera się na dyrektywie 2016/2284 w sprawie zmniejszenia

Krajowych emisji niektórych zanieczyszczeń powietrza z 2016 r. (Dyrektywa NEC). Ustanawia krajowe zobowiązania do redukcji emisji dla pięciu głównych zanieczyszczeń:

• PM 2,5;
• dwutlenku siarki (SO₂);
• tlenków azotu (NOx);
• niemetanowych lotnych związków organicznych (NMLZO);
• amoniaku (NH₃).

3. Trzeci filar grupuje kilka aktów prawnych UE regulujących zanieczyszczenie powietrza u jego źródeł:

• w zakresie przemysłu – dyrektywę 2010/75/UE w sprawie emisji przemysłowych z 2010 r., dyrektywę 2015/2193 w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza ze średnich obiektów energetycznego spalania z 2015 r.; dyrektywę 2009/125/WE ustanawiającą ramy ustalania wymogów dotyczących ekoprojektu dla produktów związanych z energią z 2009 r.

• w zakresie transportu – np. akty prawne dotyczące norm emisji Euro dla pojazdów.

Hubert Różyk