Pierwsza w Polsce strefa czystego transportu

23 listopada Rada Miasta Krakowa po wielogodzinnej dyskusji przyjęła złożony przez Prezydenta Miasta projekt uchwały w sprawie ustanowienia strefy czystego transportu (SCT). Strefa oficjalnie zacznie obowiązywać od 1 lipca 2024 roku, ale realne ograniczenia wejdą w życie od 1 lipca 2026 roku. SCT obejmie całe miasto.

• SCT jest otwarta na samochody spalinowe. Jej głównym celem jest poprawienie jakości powietrza;
• Transport to drugie źródło emisji zanieczyszczeń w mieście (41%), ustępuje tylko emisji z kotłów, kominów i pieców (50%). Najbardziej szkodliwe są samochody z silnikiem diesla;
• Mieszkańcy Krakowa chcą wprowadzenia strefy – pomysł popiera 76% mieszkanek i mieszkańców;
• Gdyby jakość powietrza (emisja PM 2,5) spełniała zalecenia WHO, to statystycznie każda osoba w Krakowie żyłaby 1,5 roku dłużej;
• Zanieczyszczenie powietrza kosztuje Kraków ponad 6,7 miliarda złotych rocznie (dane na 2018 rok).

Strefa czystego transportu (SCT) to dobrze znane na świecie, ale nowe w Polsce rozwiązanie poprawiające jakość powietrza w mieście. SCT nie wprowadza zakazu wjazdu dla samochodów, ale określa jaką ilość zanieczyszczeń mogą emitować pojazdy. Strefa to obszar, po którym można jeździć tylko samochodami spełniającymi przyjęte wymogi emisji zanieczyszczeń. Do strefy nie będą mogły wjeżdżać najbardziej zanieczyszczające powietrze, najstarsze pojazdy, w tym ponad dwudziesto- i kilkunastoletnie samochody z najbardziej szkodliwym silnikiem Diesla.

Zanieczyszczenie powietrza to bardzo poważne zagrożenie dla zdrowia

Według Światowej Organizacji Zdrowia (WHO), zanieczyszczone powietrze stanowi realne zagrożenie dla zdrowia publicznego. W samej Unii Europejskiej w wyniku chorób wywołanych zanieczyszczeniami znajdującymi się w powietrzu przedwcześnie umiera ponad 300 tys. osób rocznie. Transport kołowy również przyczynia się do złego stanu powietrza. Jest on największym źródłem niebezpiecznych dla zdrowia tlenków azotu (NOx). Ta toksyczna substancja do powietrza trafia głównie z rur wydechowych samochodów – 75% NOx w powietrzu krakowskim pochodzi ze spalin aut, które jeżdżą codziennie po ulicach miasta.

Według badań cytowanych w Programie Ochrony Powietrza dla województwa małopolskiego zanieczyszczenie powietrza odpowiada za:
43% zgonów z powodu chorób układu oddechowego,
29% zgonów z powodu raka płuc,
25% zgonów z powodu chorób układu krążenia,
24% zgonów z powodu udarów mózgu.

Wprowadzanie stref czystego transportu bezpośrednio przekłada się na zmniejszenie ilości szkodliwych zanieczyszczeń pochodzących z transportu, a tym samym na lepszy stan zdrowia mieszkanek i mieszkańców miast. Dla przykładu – po wprowadzeniu strefy w Londynie, zanieczyszczenie powietrza dwutlenkiem azotu spadło o blisko 40% w okresie od lutego 2017 r. do września 2019 r.
Strefy czystego transportu funkcjonują w ponad 320 miejscach w Europie, tymczasem w Polsce nie ma jeszcze ani jednej. Co istotne, w Unii Europejskiej od 2035 r. będzie obowiązywał zakaz sprzedaży wszystkich nowych pojazdów spalinowych, w tym hybrydowych. Idea wprowadzania stref w miastach wpisuje się w europejski pakiet klimatyczny i umożliwia przyspieszenie procesu wymiany floty pojazdów na spełniającą wymagania w zakresie emisyjności.

Kraków jest pierwszym miastem w Polsce, które wprowadza SCT

Kraków jest pierwszym miastem w Polsce, które wprowadza SCT. Będzie ona obowiązywać od 1 lipca 2024 roku, a granice Strefy będą pokrywały się z granicami administracyjnymi miasta Krakowa. Takie rozwiązanie zapobiega różnicowaniu mieszkańców miasta na tych mieszkających w strefie, i tych mieszkających poza nią. SCT będzie wprowadzana etapowo z zachowaniem okresu przejściowego tak, aby mieszkańcy mogli się na tę zmianę przygotować. Przedstawiciele Urzędu Miasta podkreślają, że zasady i sposób wprowadzenia SCT zostały tak przygotowane, aby możliwe było osiągnięcie priorytetowego celu tj. zmniejszenia emisji zanieczyszczeń pochodzących z transportu, co ma doprowadzić do ochrony zdrowia mieszkańców i poprawy jakości ich życia, a jednocześnie formułując zasady funkcjonowania SCT starano się w możliwie największym stopniu ochronić mieszkańców przed ewentualnymi skutkami ekonomicznymi wprowadzenia SCT.

Zasady wjazdu do SCT będą oparte na kryteriach związanych z rokiem produkcji pojazdu i powiązaną z nim normą emisji Euro oraz z rodzajem paliwa (podział na pojazdy benzynowe i z silnikami diesla). Norma Euro wynika z roku produkcji pojazdu. Im wyższa jest norma tym mniej szkodliwe są spaliny. Między silnikami Diesla a innymi silnikami na paliwa płynne jest duża różnica w ilości emitowanych zanieczyszczeń. Samochód wyposażony w silnik Diesla emituje o wiele więcej zanieczyszczeń niż rocznikowo taki sam model auta wyposażony w silnik benzynowy. Diesle wyprodukowane po 2015 roku emitują tyle zanieczyszczeń co auta benzynowe produkowane w 2001 roku. To dlatego w Strefach Czystego Transportu samochody z silnikami Diesla traktowane są bardziej surowo. Z kolei między silnikami zasilanymi benzyną a silnikami pracującymi na gazie LPG nie ma istotnej różnicy w zakresie emisji spalin. LPG jest tańszym paliwem, ale nie sprawia, że silnik emituje mniej zanieczyszczeń. Auto z instalacją gazową w silniku spełniającym np. normę Euro 3 zawsze będzie emitowało więcej zanieczyszczeń niż auto z silnikiem Euro 4 pracującym na benzynie.

Wprowadzenie SCT w Krakowie podzielono na dwa etapy

Proces wprowadzania SCT został podzielony na dwa etapy. Pierwszy zaplanowano od 1 lipca 2024 r. do 30 czerwca 2026 r. W tym czasie pojazdy zarejestrowane po raz ostatni przed 1 marca 2023 r. będą podlegały bardzo łagodnym ograniczeniom. Od 1 lipca 2026 r. wszystkie pojazdy, niezależnie od daty ostatniej rejestracji, podlegać będą tym samym wymogom.
Jeśli chodzi o samochody osobowe i inne pojazdy o masie do 3,5 tony wymogi przedstawiają się następująco:

Etap 1: od 1 lipca 2024 do 30 czerwca 2026 r. do strefy nie będą mogły wjechać tylko samochody nie spełniające wymagań strefy czyli:

Pojazdy zarejestrowane po raz ostatni przed 1 marca 2023 r.

• samochody z silnikami spalinowymi i LPG starsze niż 32,5 roku (wyprodukowane przed rokiem 1992 lub niespełniające przynajmniej wymagania normy EURO1)
• samochody z silnikami diesla starsze niż 28,5 roku (wyprodukowane przed 1996 rokiem lub niespełniające przynajmniej wymagania normy EURO2)

Pojazdy zarejestrowane po raz ostatni po 1 marca 2023 r.

• samochody z silnikami spalinowymi lub LPG starsze niż 24,5 roku (wyprodukowane przed rokiem 2000 lub niespełniające przynajmniej wymagania normy EURO3)

samochody z silnikami diesla starsze niż 14,5 roku (wyprodukowane przed 2010 rokiem lub niespełniające przynajmniej wymagania normy EURO5)

Etap 2: od 1 lipca 2026 r. Do strefy nie będą mogły wjechać tylko samochody nie spełniające wymagać strefy czyli:

• samochody z silnikami spalinowymi lub LPG starsze niż 26,5 roku (wyprodukowane przed rokiem 2000 lub niespełniające przynajmniej wymagania normy EURO3)
• samochody z silnikami diesla starsze niż 16,5 roku (wyprodukowane przed 2010 rokiem lub niespełniające przynajmniej wymagania normy EURO5)

Za wjazd do strefy nie będą pobierane żadne opłaty, zarówno od samochodów, które spełniają wymagania Strefy, jak i od samochodów, które tych wymogów nie wypełniają. Samochód, który nie wypełnia warunków emisyjności nie będzie mógł po SCT jeździć. Od zasad funkcjonowania SCT przewidziano wyłączenia. Bezterminowy wjazd do SCT przewidziano dla pojazdów historycznych, pojazdów specjalnych, pojazdów do przewozu osób niepełnosprawnych a także pojazdów, których właścicielami są osoby w wieku co najmniej 70 lat (prowadzone przez właścicieli). O granicach Strefy będą informowały znaki drogowe. Samochody jeżdżące po Strefie będą musiały być oznaczone nalepką wydaną przez miasto.

autor: Aleksander Szałański