[Podsumowanie 2023] Czyste Powietrze i transport

W Polsce uchwalono drugą strefę czystego transportu (w Warszawie), na poziomie unijnym dyskutowano o nowej dyrektywie dot. czystego powietrza i norm zanieczyszczeń (AAQD). Zmniejszanie emisji z transportu w miastach i zaostrzenie norm jakości powietrza są ważne dla budowania społecznej świadomości problemu. To bardzo potrzebne, bo minął kolejny rok, gdzie zła jakość powietrza była przyczyną śmierci ponad 50 tysięcy osób w Polsce ? to jakby zniknęło miasto wielkości Legionowa, Skierniewic czy Kołobrzegu. W 2024 r. potrzebujemy kolejnych sukcesów w walce o czyste powietrze i przyspieszenia.

• Rada m. st. Warszawa uchwaliła SCT w centralnej części miasta, strefa zacznie obowiązywać od 1 lipca 2024 r., ale wyłączono z niej mieszkanki i mieszkańców, dla nich wymogi wejdą w życie od 2028 r. 
• Nad SCT pracę podjęły też inne miasta, najbardziej zaawansowany jest projekt Wrocławia.
• Trwały prace nad dyrektywą AAQD dotycząca norm jakości powietrza. Jej głównym założeniem było zrównanie norm unijnych i WHO, niestety na dostosowanie prawa do wytycznych naukowców przyjdzie nam długo poczekać.
• To kolejny rok zaprzepaszczonych szans, nie podjęto prac nad zmianami, które zmniejszyłyby import starych aut, które emitują więcej zanieczyszczeń i często są niesprawne. Do Polski znowu trafiło ponad 600 000 używanych aut. 
• Rząd Koalicji 15 października będzie miał ministra ds. czystego powietrza, to dobra prognoza na 2024, daje nadzieję na intensyfikację działań w tym obszarze.

AAQD ? prace nad dyrektywą o jakości powietrza

W 2023 trwały prace nad ostatecznym kształtem rewizji dyrektyw dotyczących jakości powietrza (ang. Ambient Air Quality Directive ? AAQD). Projekt zakłada połączenie tych dwóch aktów prawnych w jeden zaktualizowany. Propozycja Komisji wyznacza nowe, bardziej restrykcyjne, limity dla szeregu substancji wchodzących w skład zanieczyszczeń powietrza, w tym pyłów zawieszonych (PM) oraz tlenków azotu (NOx).

Na posiedzeniu plenarnym Parlament Europejski przyjął w mandacie negocjacyjnym stanowisko, które zrównuje normy jakości powietrza z zaleceniami WHO. Pierwotna propozycja komisji nie była dostatecznie ambitna i zakładała, że Unia będzie miała przepisy bardziej liberalne od zaleceń naukowców. PE naprawił ten błąd. 

Zaproponowano jednak wprowadzenie norm dopiero w 2035 roku. Opóźnienie to skazanie ludzi na kolejne lata oddychania złym powietrzem. Nowe normy są kluczowe, aby budować świadomość społeczną problemu. Obecnie miliony ludzi żyją w nieświadomości, że ich lokalna stacja smogowa pokazując wartości ? w normie? wielokrotnie pomija zanieczyszczenia tlenkami azotu (po prostu ich nie mierząc) i/lub opiera się na wielokrotnie zaniżonych względem wiedzy naukowej normach unijnych. Bez wiedzy o rzeczywistej skali problemu trudno zmobilizować społeczne poparcie do niezbędnych zmian.

Koszty zanieczyszczenia powietrza są ogromne, często nieuświadomione, rocznie prowadzą m.in. do 1 000 000 martwych urodzeń w skali globu [źródło] Według badań smog zabija w Europie ponad 400 000 ludzi rocznie [źródło], 98% Europejek i Europejczyków żyje w miejscach, gdzie przekraczane są dopuszczalne normy zanieczyszczenia. 

SCT w Warszawie

Rada m. st. Warszawy przyjęła uchwałę o stworzeniu w stolicy strefy czystego transportu, druga SCT w Polsce zacznie obowiązywać od 1 lipca 2024 r. Wbrew ambitnym zapowiedziom SCT objęła ostatecznie tylko centralną część miasta i jedynie 7% powierzchni Warszawy. Biorąc pod uwagę, że skuteczność SCT jest wprost proporcjonalna do wielkości strefy, ostateczny kształt SCT był zawodem dla wielu organizacji społeczeństwa obywatelskiego opowiadających się za ambitną polityką walki z zanieczyszczeniem powietrza z transportu. To rozczarowujące, tym bardziej że z badań poparcia dla strefy wynika, że chce jej w Warszawie 76% mieszkańców. 

Warszawska SCT jest nie tylko bardzo mała, ale też liberalna ? do SCT nie wjadą auta starsze niż 27 lat (benzyna) lub 18 lat (Diesle). Wymogi SCT od 2024 do 2028 r. obejmą tylko osoby spoza Warszawy. Mieszkanki i mieszkańcy zostaną objęci działaniem SCT dopiero za 4 lata. 

Mimo wszystkich wad przyjętej uchwały samo ustanowienie SCT to krok w dobrą stronę. Strefa będzie zwiększała ambicje w kolejnych latach. Presja na zwiększenie strefy będzie rosła. 

Nowy rząd i zapowiedź wiceministra ds. czystego powietrza

Zmiana rządu w grudniu 2023 r. daje nadzieję na przyspieszenie działań w obszarze transportu i czystego powietrza, zapowiedziano powstanie wiceministra ds. czystego powietrza w Ministerstwie Klimatu i Środowiska. Nowy rząd daje też nadzieję na podjęcie konstruktywnego dialogu z organizacjami społeczeństwa obywatelskiego. Przez ostatnie lata ten brak współpracy blokował możliwość rozmowy, a w Polsce jest wiele środowisk, którym leży na sercu poprawa sytuacji w dziedzinie transportu.

Podsumowanie i prognoza na 2024

To był rok ważnych decyzji i debat, ale symbolicznych. Potrzebujemy przyspieszenia w 2024 r. Nową dynamikę mogą przynieść wybory samorządowe oraz do Parlamentu Europejskiego. Mamy szansę, jako świadome obywatelki i obywatele, wybierać progresywne osoby, które podejmą bardziej ambitne działania związane z poprawą jakości powietrza. 

W 2024 r. poznamy ostateczny kształt dyrektywy AAQD, Wrocław oraz być może inne miasta uchwalą kolejne SCT, będziemy o rok bliżej do zakończenia produkcji aut spalinowych w Unii. Mamy powody do umiarkowanego optymizmu, ale też dużo pracy przed nami.

Anna Zielińska-Rakowicz